Een kwestie van geloof

Ik kan een hoop dingen vergeven in het leven, maar onwetendheid hoort daar niet bij. Iedereen is in staat om zich te te informeren over de feiten. 5000 jaar menselijke beschaving hebben er een heleboel opgeleverd. Wetenschappers en filosofen van verschillende culturen en verschillende tijdperken zijn in staat geweest om tussen die feiten verbanden te leggen en hebben daardoor nog meer inzicht vergaard. De dorst naar kennis is zelfs zo groot, dat mensen bereid zijn geweest om er hun leven voor op te offeren. Meestal behoorde de hand van de beul toe aan figuren, die een enkel boek beschouwen als de enig toelaatbare waarheid.

Vroeger veroordeelden deze fundamentalisten hun medemens tot de brandstapel, tegenwoordig sturen ze foldertjes rond met de tekst "VAN LEVENSBELANG". U zult begrijpen dat deze tekst me in dat licht enigzins argwanend en huiverig maakt, zeker met een radicaal christelijke partij in de regering.

De folder is opgesteld door een handjevol predikanten zonder enige kennis of opleiding in de natuurwetenschappen. Ze maken daarom ook gebruik van slecht gekopieerde en door een enigzins goed opgeleide student in de koffiepause te weerleggen stellingen. Het diep trieste is, dat ze klaarblijkelijk niet eens weten wat thermodynamica is. Erger nog, de meesten zullen het waarschijnlijk niet eens correct kunnen spellen.

Op zich snap ik de actie wel. De kerken lopen al jaren leeg, Nederland verloedert, de islam wint terrein en degradeert hun idool tot een tweederangs profeet en als klap op de vuurpijl verlaten nu ook hun eigen frontmannen het zinkende schip van het creationisme en intelligent design. Dat doet pijn. Daarom maar een foldertje gestuurd naar de intelligentia van Nederland met de feiten: de Bijbel is het woord van God. En dus is evolutie onzin.

"De feiten liggen zo." zegt Kees van Helden "Jezus is teruggekeerd uit de dood. Daar zijn getuigen van. En dus is de Bijbel waar." Daarmee bekent van Helden zich onbedoeld tot de fenomenologie, die de menselijke ervaring als de hoogste bewijslast beschouwt. Om te illustreren tot wat voor soort komische discussies dat kan leiden: in een debat tussen twee Franse filosofen, waarvan een een fenomenoloog en de ander een empirist, stond de vraag centraal of de zon al scheen voor er mensen waren. De fenomenoloog ontkende dat, aangezien er toen nog geen mensen waren om dat te bevestigen.

De vraag die van Helden ons uiteindelijk stelt is: "Wat gelooft u, schepping of evolutie"? Opnieuw geeft van Helden aan, niet zoveel van het wetenschappelijke vakwerk te begrijpen. Geloven heeft voor wetenschappers een andere lading dan voor predikanten. Als een wetenschapper geconfronteerd wordt met de mededeling, dat van Helden's vrouw vreemd gaat, zal hij dat geloven omdat hij geen andere informatie heeft. Als hetzelfde feit aan van Helden voorgelegd wordt zal hij dat niet willen geloven. Hij zal het zelfs niet willen geloven als de bewijzen zich opstapelen, terwijl een wetenschapper zich alleen maar gesterkt voelt in zijn mening. Aan de andere kant, als een wetenschapper geconfronteerd wordt met het onweerlegbare bewijs dat de boel toch echt bij elkaar gePhotoshopt is, zal hij onmiddellijk van mening veranderen. Het "geloof" van een goede wetenschapper is namelijk niet gestoeld op enige emotie.

Het bijstellen of zelfs geheel verwerpen van een theorie is geen uitzondering in de wetenschap. Denk maar aan de koude fusie, de Piltdown man en continentdrift, om er maar eens een paar te noemen. Het "geloof" van wetenschappers is dus gebonden aan de feiten, die er ter beschikking staan. Als er nieuwe feiten komen, wordt de theorie bijgesteld of vervangen.

Om dat te begrijpen, moet men kennis hebben van de empirische cyclus. Een wetenschapper doet een waarneming en probeert die te verklaren. Die verklaring is de hypothese. Voor een hypothese zijn geen echte "bewijzen". Daarop wordt een experiment ontworpen om de hypothese te bewijzen. Lukt dat, dan hebben we een theorie. Lukt dat niet, dan moet de hypothese bijgesteld worden en begint het spel van vooraf aan. Het is ietwat versimpeld, maar daar komt het in essentie op neer.

Soms zitten er bewust "gaten" in een theorie, anomaliteiten. Dit zijn verschijnselen die niet vanuit de theorie verklaard kunnen worden. We hadden bijvoorbeeld zo'n geval toen bleek dat de snelheid van het licht altijd hetzelfde was, zelfs als we op de lichtbron toeliepen of er juist vandaan. Dat mocht niet volgens de wetten van Newton. Einstein loste het raadsel op met zijn relativiteitstheorie. Zo zijn er nog legio verschijnselen, die de wetenschap in zijn huidige stand niet of slechts gedeeltelijk kan verklaren.

Het geloof van een wetenschapper is dan ook niet zo onwrikbaar. Sterker nog, een goede wetenschapper valt regelmatig van zijn geloof af. Als je maar met de juiste bewijzen komt. Het foldertje van van Helden is daarvoor zowel letterlijk als figuurlijk veel te licht. Als van Helden zijn hypothese wil bewijzen zal hij de natuurwetenschappen in moeten duiken en met de juiste bewijzen op de proppen moeten komen. Helaas is het zo, dat zijn geloofsgenoten met meer dan een hersencel juist het vaakst zijn leer afvallen, zoals de documentaire van Andries Knevel zo pijnlijk aantoonde.

Het geloof wat van Helden aanhangt is een heel ander soort geloof en gebouwd op heel andere grondvesten. Van Helden gelooft dat de Bijbel het woord van God is. Dat de Bijbel geschreven is door mensen laten we even buiten beschouwing, want van Helden kan met enig succes de hypothese opperen, dat het geheel gedicteerd is door God. Het is dan alleen te hopen, dat al deze goddelijke typistes enige secretariele vaardigheden hadden.

Maar van Helden is nog niet van me af. Er is geen enkele serieuze theoloog te vinden, die niet zal erkennen dat de mens de redactie van de Bijbel verzorgd heeft. Dit is wel het woord van God en dit niet. Dit zetten we erin en dat gooien we eruit. Werd dat ook gedaan vanuit een goddelijke inspiratie? En als God onfeilbaar is, waarom had Hij dan uberhaupt redactie nodig? Niet eenmaal, maar verschillende malen. Had Hij het gewoon niet in een keer goed kunnen doen? Of had Hij dingen gezegd, waar Hij later weer spijt van had?

Maar wat ik ook zeg, wat ik ook doe, van Helden zal bij zijn standpunt blijven. De Bijbel is het Woord van God en wat erin staat is waar. Einde discussie. Dat, meneer van Helden, noemen wij een dogma. Over dogma's valt niet te discussieren. Dat is een kwestie van geloof, geloof ik. Aangezien er niet met u te discussieren valt over het kernpunt van uw betoog, wil ik ook helemaal niet met u discussieren. Daarom stuur ik die folder van u terug. Want dat is een belediging van mijn intelligentie. En dat is strafbaar.